مقدمه
در معاملات، به محض انعقاد قرارداد، اصل بر این است که طرفین به تعهدات خود پایبند باشند و قرارداد برای هر دو طرف الزام‌آور باشد. اما قانون‌گذار در برخی موارد، برای حمایت از حقوق متعاملین، اختیار فسخ قرارداد را تحت شرایطی خاص پیش‌بینی کرده است. یکی از این اختیارات، خیار مجلس است که امکان فسخ معامله را تا زمانی که طرفین در مجلس عقد حضور دارند، فراهم می‌کند.
تعریف خیار مجلس
خیار مجلس یکی از خیارات قانونی است که به موجب آن، هر یک از طرفین معامله می‌توانند تا زمانی که مجلس عقد برقرار است و هنوز متفرق نشده‌اند، قرارداد را فسخ کنند. این خیار در ماده ۳۹۶ قانون مدنی ایران مورد اشاره قرار گرفته و یکی از راه‌های محدود اما مهم برای انصراف از معامله محسوب می‌شود.
شرایط اعمال خیار مجلس
خیار مجلس به شرایط خاصی بستگی دارد که در صورت وجود آن‌ها، هر یک از طرفین می‌توانند معامله را فسخ کنند:
۱. برقرار بودن مجلس عقد: تا زمانی که طرفین معامله در جلسه حضور دارند و متفرق نشده‌اند، خیار مجلس قابل اعمال است. به محض جدایی فیزیکی یا خروج یکی از طرفین از مجلس، این حق از بین می‌رود.
۲. عدم اسقاط خیار توسط طرفین: طرفین می‌توانند در هنگام عقد، شرط کنند که حق خیار مجلس را از خود سلب می‌کنند. در چنین حالتی، پس از انعقاد معامله، امکان استفاده از این خیار وجود نخواهد داشت.
۳. عدم مخالفت با سایر قواعد الزام‌آور: در برخی موارد ممکن است معامله به گونه‌ای باشد که اعمال خیار مجلس با مقررات خاصی مغایرت داشته باشد. برای مثال، در برخی معاملات رسمی یا مواردی که قوانین خاصی بر آن‌ها حاکم است، امکان اعمال این خیار ممکن است وجود نداشته باشد.
نحوه اعمال خیار مجلس
اعمال خیار مجلس به اعلام اراده یکی از طرفین برای فسخ قرارداد بستگی دارد. این اعلام می‌تواند به هر شکلی صورت گیرد، خواه به‌صورت شفاهی یا کتبی، و نیازی به تشریفات خاصی ندارد. مهم این است که قبل از متفرق شدن طرفین از مجلس عقد، اراده بر فسخ به طرف دیگر اعلام شود.
پایان خیار مجلس
خیار مجلس در دو حالت از بین می‌رود:
با جدایی طرفین از مجلس عقد: به محض اینکه طرفین معامله از هم جدا شوند، حق خیار مجلس از بین می‌رود و معامله قطعی می‌شود.
با اسقاط خیار: اگر یکی از طرفین یا هر دو، پیش از انعقاد معامله یا هنگام عقد، حق خیار مجلس را از خود سلب کنند، دیگر امکان استفاده از این خیار وجود ندارد.
اهمیت و کاربرد خیار مجلس
خیار مجلس یکی از راهکارهای حمایتی در معاملات است که فرصتی کوتاه اما مهم را برای پشیمانی از قرارداد فراهم می‌کند. این خیار به‌ویژه در معاملاتی که در لحظه انجام می‌شوند، مانند خرید و فروش کالا، اهمیت زیادی دارد. همچنین در برخی موارد، به خریدار یا فروشنده این امکان را می‌دهد که در صورت تغییر نظر، معامله را برهم بزند.
برای درک بهتر مفهوم خیار مجلس، چند مثال کاربردی را بررسی می‌کنیم:
مثال ۱: خرید و فروش حضوری
فرض کنید شخصی به یک نمایشگاه خودرو مراجعه می‌کند و پس از بررسی خودروها، یکی از آن‌ها را می‌پسندد. پس از مذاکره، او و فروشنده بر سر قیمت و شرایط معامله به توافق می‌رسند و قرارداد فروش را امضا می‌کنند.
تا زمانی که هر دو نفر در محل نمایشگاه حضور دارند و هنوز از یکدیگر جدا نشده‌اند، هر یک از آن‌ها می‌توانند از خیار مجلس استفاده کرده و قرارداد را فسخ کنند. اما اگر پس از امضای قرارداد، خریدار نمایشگاه را ترک کند، دیگر امکان استفاده از این خیار را نخواهد داشت.
مثال ۲: خرید از فروشگاه
فردی وارد یک فروشگاه لباس می‌شود و یک کت را انتخاب کرده و مبلغ آن را پرداخت می‌کند. تا زمانی که در فروشگاه حضور دارد و هنوز از صندوق خارج نشده است، از نظر حقوقی می‌تواند معامله را فسخ کند. اما اگر فروشگاه را ترک کند، دیگر نمی‌تواند به استناد خیار مجلس، درخواست فسخ معامله را داشته باشد.
مثال ۳: معامله در دفتر مشاور املاک
دو نفر برای خرید و فروش یک واحد آپارتمان به دفتر مشاور املاک مراجعه می‌کنند. پس از مذاکرات، قراردادی میان خریدار و فروشنده تنظیم و امضا می‌شود. تا زمانی که هر دو طرف در دفتر حضور دارند و هنوز متفرق نشده‌اند، هر یک از آن‌ها می‌توانند با استناد به خیار مجلس، معامله را فسخ کنند. اما اگر یکی از طرفین دفتر را ترک کند، دیگر این خیار قابل اعمال نیست.
مثال ۴: خرید اینترنتی (عدم شمول خیار مجلس)
خیار مجلس معمولاً در معاملاتی که طرفین به‌صورت فیزیکی در یک محل حضور دارند، قابل اعمال است. در معاملات اینترنتی، چون فروشنده و خریدار در مجلس عقد مشترکی حضور ندارند، خیار مجلس قابل اجرا نیست. به همین دلیل، در خریدهای اینترنتی، خیار مجلس وجود ندارد و مشتری معمولاً باید به شرایط فسخ یا ضمانت بازگشت کالا که در قوانین فروشگاه تعیین شده است، توجه کند.
نتیجه‌گیری
خیار مجلس یکی از خیاراتی است که قانون‌گذار برای حمایت از طرفین قرارداد پیش‌بینی کرده است. این خیار، فرصتی محدود اما مهم را در اختیار طرفین معامله قرار می‌دهد تا پیش از جدایی از مجلس عقد، معامله را فسخ کنند. البته این حق در صورتی قابل اعمال است که طرفین از پیش آن را ساقط نکرده باشند. بنابراین، شناخت این خیار برای هر شخصی که در معاملات مختلف درگیر است، امری ضروری و مفید خواهد بود.
نویسنده :
فلورا افتخاری وکیل پایه یک دادگستری
ارسال دیدگاه